همه ی کلمات در زبان عربی دارای یک ریشه ی اصلی هستند که آن ریشه ی اصلی معمولاً سه حرف می باشد.
( البته کلماتی هم وجود دارند که ریشه ی اصلی آن ها بیش از سه حرف می باشد که خارج از مبحث ماست)
به این سه حرف که ریشه اصلی کلمه میباشند حروف اصلی می گویند.
راحم ،مرحوم ، رحیم ، رحمان : ر ، ح ، م(حروف اصلی)
علاوه بر حروف اصلی ، حروف دیگری در کلمه وجود دارد که به آن ها حروف زائد می گویند.
حروف زائد باعث تغییر در نوع و معنای کلمه می شوند.
راحم : ا ( حرف زائد) نوع کلمه: اسم فاعل - معنا: رحم کننده
مرحوم : م ، و ( حروف زائد) نوع کلمه: اسم مفعول - معنا: رحم شده
رحمان : ا ( حرف زائد) نوع کلمه: اسم مبالغه - معنا: بسیار مهربان
رحیم : ی (حرف زائد) نوع کلمه: صفت مشبهه - معنا: همیشه مهربان
وزن کلمه یعنی قالبی که کلمه در آن قرار گرفته است. وزن مخصوص فعل نیست. بلکه همه کلمات وزن دارند.
راحم : فاعل
مرحوم: مفعول
ذَهَبَ: فَعَلَ
یَذْهَبُ: یَفْعَلُ
وزن همان آهنگ است و به کلماتی هم وزن می گوییم که آهنگ و قالب آن ها با هم مشابه باشد .
معمولا در کلمات هم وزن :
1- تعداد حروف آن ها با هم مساوی است.
2- حرکتهای روی حروف با هم مشابه است.
مانند :
اِنقِلاب = اِنفِعال
اِنفِجار = اِنفِعال
اِنبِساط = اِنفِعال
اِنجِماد = اِنفِعال
برای پیدا کردن ریشه یک کلمه:
1- دو یا چند هم خانواده آن کلمه را به خاطر می آوریم.
2- و با مقایسه آنها سه حرفی را که در همه کلمات تکرار شده است ، به عنوان حروف مشترک یا ریشه انتخاب میکنیم . مانند: حمید ، حامد ، محمود ، احمد که ریشه ی آنها ( حمد ) است.
براي پيدا کردن وزن يک کلمه ، ابتدا بايد ريشه يا سه حرف اصلي کلمه را پيدا کنيم ، سپس حروف( ف ع ل ) را زير ريشه اي که پيدا کرديم قرار مي دهيم . آن گاه حروف زائد کلمه و حركت ها را به وزن مان اضافه مي کنيم.
مثلا براي اين که وزن کلمه ( راحِم ) را به دست آوريم به ترتيب زير عمل مي کنيم :
1- ابتدا چند هم خانواده آن را مي نويسيم : مانند : مَرحوم ، رَحیم ، رَحمان ، رَحمة
بدين ترتيب در مي يابيم که حروف اصلي آن ها ( رحم ) است . سپس به ترتيب زير ، وزن آنها را به دست مي آوريم :
راحِم : فاعِل
مثال
اسم مذکر دونوع است:
